آفت کش های میکروبی- این مواد شامل عوامل زنده میکربی مانند ویروس ها، باکتری ها، قارچها و حتی پروتوزوئرها و یا ترشحات و مواد سمی حاصله از آنهاست که در آفات تولید بیماری می کنند.
آفت کش های میکروبی بر اساس مطالعات و تجربیات کارشناسان از اثر این عوامل در طبیعت جمع آوری شده است و سپس این عوامل میکربی در شرایط مصنوعی کشت و ازدیاد پیدا می کنند و به مقیاس تجارتی مانند سموم آفت کش عرضه بازار می شوند.
مثلا بر اساس ویروس های پلی هیدرال، سموم میکربی خاص ساخته اند که در لارو پروانه ها بخصوص کرم غوزه پنبه ایجاد بیماری می کند و اکنون به مقیاس وسیع در مبارزه با آفت مذکور مصرف می شود. توری سید-با کتان و کتوسپئین موادی هستند که از کشت سوشهای باکتری معروف Bacillus thuringiensis در شرایط مصنوعی بدست می آیند و به صورت پودر یا محلول در حلالهای مخصوص عرضه بازار می شوند. این مواد معمولا مقداری اسپرهای باکتری مذکور را نیز همراه دارند ولی باید توجه داشت که بیماریهای ایجاد شده در حشرات اغلب از نسلی به نسل دیگر قابل انتقال نیستند. مقدار مصرف آنها بسته به نوع پرپاراسیون و نوع حشره فرق می کند و معمولا به وسیله کارخانجات سازنده دقیقا مشخص می گردد. مثلا برای حفاظت مواد انباری در مقابل شب پره هندی معمولا 5000 گرم تا 600 گرم پودر با کتان را با یک تن ماده انباری مثلا غلات مخلوط می کنند و بدین ترتیب برای مدتی نسبتا طولانی آنرا از خطر حمله حشره مذکور محفوظ نگاه می دارند. باید توجه داشت که حشره کشهای میکربی به مقدار توصیه شده به هیچ وجه برای انسان و دام خطری ندارد.
به همین ترتیب از میکروارگانیسم های قارچی ترکیبی به نام بوارین ساخته اند که به تنهائی با همراه با سموم حشره کش علیه لارو پروانه ها بکار می برند.
آفت کش های میکروبی به دلیل بی خطر بودن آنها برای انسان و دام، و نیز انتخابی بود- نشان روی آفات در سالهای اخیر مورد توجه قرار گرفته است و در استراتژی جدید مبارزه با آفات مقام بالائی را بدست آورده اند.
نکاتی که در مصرف سموم آفت کش باید رعایت شود:
با توجه به خطراتی که مصرف بی رویه سموم و حتی اشکالاتی که مصرف حساب شده و منطقی این مواد از نظر بهداشتی و از نظر بر هم زدن تعادل طبیعی بوجود می آورد، قبل از هرگونه اقدام برای سمپاشی و استفاده از مواد شیمیائی آفت کش باید نکات زیر دقیقا مورد توجه قرار گیرد.
1- کاربرد مواد شیمیائی ضروری باشد، در بسیاری موارد برخلاف تصور، مبارزه شیمیایی بی مورد است. از نظر اقتصادی مقرون به صرفه نیست ولی از نظر آلوده سازی و بجا گذاشتن عواقب نامطلوب در محیط، زیان آور است.
2- حتی المقدور از سمومی استفاده شود که خاصیت انتخابی داشته باشد (مانند گاردونا ایزولان). از سموم با دامنه تأثیر وسیع، نیز می توان به صورت انتخابی استفاده کرد. بدین ترتیب، که این مواد را می توان در مواقع خاص از شبانه روز، یا مرحله خاص از رشد گیاه بکار برد و یا با تغییر در مقدار مورد مصرف، آنها را برای بعضی از حشرات و عوامل مفید کم خطر نمود.
3- موقع مناسب سمپاشی بدقت مشخص گردد، به تجربه ثابت شده است که اگر موقع مناسب کاربرد مواد آفت کش به دقت مشخص شود، در هر مورد عده زیادی از مواد آفت کش را می توان به راحتی مصرف کرد.
4- میزان مصرف سموم و نحوه کاربرد آن بدقت معلوم شود، در اکثر موارد مقدار سمومی که به طور معمول توصیه می شود، بیشتر از حد لازم می باشد.
5- در موقع سمپاشی از مصرف بیهوده سموم، ریزش آن در سطح زمین و انتشار آن به وسیله باد جلوگیری شود، این عمل علاوه بر اینکه در میزان مصرف سم در واحد سطح تخفیف خواهد داد، از آلودگی محیط نیز بشدت می کاهد.
6- کارگران سمپاش، باید دستکش و ماسک داشته باشند، در موقع کار سیگار نکشند، غذا نخورند و حتی المقدور از ریزش مواد سمی روی بدن خود اجتناب کنند.
7- باید سموم در جاهای محفوظ نگاهداری شوند و از دسترس بچه ها دور باشد. بسته های سموم باید برچسب داشته باشد و خطرناک بودن آنها با علائم مخصوص مشخص شوند.
8- ظروف محتوی سم پس از مصرف، باید معدوم شود. از شستن ماشین های سمپاشی ظروف مربوطه در آب حوض، رودخانه و استخر اکیداً خودداری شود.
9- از تماس پوست بدن با سموم شیمیائی حشره کش باید بشدت اجتناب شود. همچنین از تنفس بخار و گرد سموم به صورتی که در انبارها، گلخانه ها، باغات و مزارع مصرف می شوند، باید خودداری کرد.
10- قبل از خوردن غذا یا کشیدن سیگار، باید دست و صورت را کاملا با آب و صابون شست و لباس سمپاشی را از تن، بدر کرد.
11- در آماده کردن و مخلوط کردن سموم حشره کش، باید کوشش کرد که این مواد روی پوست بدن نریزد. بخصوص داخل چشم و دهان و بینی نشود.و اگر هم وارد چشم یا بینی شد باید آن را با آب فراوان به مدت 10 تا 15 دقیقه شستشو داد و جریان را به پزشک اطلاع داد.
12- به موادی که سمپاشی شده است، تا 5 روز پس از سمپاشی باید با دستکش های پنبه ای دست زد. در مورد مسمومیت با سموم فلزی مانند فلور، فسفور دو زنگ وارسینک، شستشوی معده با املاح کلسیم بسیار مؤثر است.
13- در موارد مسمومیت با سموم شیمیائی، اقدامات زیر باید انجام شود:
الف- فوراً به پزشک اطلاع داده شود.
ب- در صورت امکان، باید یک نفر کمک های اولیه را انجام دهد و دیگری سراغ پزشک برود و نوع سم را مشخص کند. اطلاع از نوع سمی که باعث مسمومیت شده است فوق العاده مهم است.
ج- اگر سم خورده شده باشد باید مقدار زیادی آب به بیمار خورانیده شود و یا با مواد تهوع آور بیمار را واردار به استفراغ نمایند، اگر ماده سمی دارای نفت، بنزین یا روغ های سنگین باشد، باید از دادن مواد تهوع آور خودداری شود.در هر حالت بخصوص اگر پزشک تا نیم ساعت در دسترس نباشد ، وادار به استفراغ کردن مریض توصیه می شود.مهم ترین مواد برای ایجاد استفراغ خوراندن نمک خوراکی با جوش شیرین است (یک قاشق غذاخوری در یک لیوان آب)،
ه- در هر صورت مریض را باید تا رسیدن پزشک استراحت داد. و او را گرم نگاه داشت.
علائم مسمومیت از سموم کلره شامل گلودرد - حالت تهوع- درد مفاصل- عصبانیت لرزشهای خفیف و یرقان است. برای درمان پنتوتال دو سدیم Penthoal de sodiun مفید است داروهای مسهل و قی آور از شدت مسمومیت می کاهند. از خوراندن چربی ، باید بشدت اجتناب شود. مسمومیت ناشی از سموم فسفره همراه با نقصان شديد کلينستر ازخون، کم شدن فشار خون، لرزش پلک و تارشدن چشم، ترشح زیاد آب دهان، استفراغ، اسهال و تشنج شدید بدن در مسمومیت حاد می باشد. تزریق سولفات داتروپین به نسبت 2- 4 میلیگرم به فوریت توصیه می شود اثر تریاق 4 تا 8 دقیقه باید معلوم شود.
در هر حال باید به فوریت پزشک را خبر کرد.